اقمار مرموز مریخ

مریخ سیاره‌ای است که از دیرباز مورد توجه بشر بوده. سازمانهای فضایی مختلف کاوشگرها، مدارگردها، سطح‌نوردها و سطح‌نشین‌های بسیاری به مقصد این سیاره ارسال کرده‌اند. فوبوس و دیموس اقمار این سیاره سرخ‌فام هستند.

این دو قمر که شبیه سیارکند در مدارهایی نزدیک به مریخ به دور سیاره در گردشند. وقتی شیاپارلی کانالهای مریخ را رصد می کرد، یک اخترشناس آمریکایی به نام آسف هال، این دو قمر را دید که تقریبا درست بر فراز استوای سیاره در گردش بودند. او این دو قمر را فوبوس به معنای ترس و دیموس به معنای وحشت نامید، به یاد دو اسطوره یونایی که ارابه خدای جنگ را می کشیدند.

فوبوس قمر درونی‌تر و بزرگتر است. این قمر در مدت ۷ ساعت و ۳۹ دقیقه در فاصله میانگین ۹۳۸۷ کیلومتر از مرکز مریخ به دور آن می گردد. دوره تناوب مداری فوبوس بسیار کوتاه تر از یک روز مریخی است. پس فوبوس از غرب طلوع می کند و از دید ناظری در استوای مریخ فقط طی ۵٫۵ ساعت در آسمان می تازد و می رود.
در این زمان، فوبوس در آسمان مریخ بارها از زهره در آسمان زمین درخشان تر است. دیموس که از مریخ دورتر و از فوبوس کوچکتر است از روی مریخ به همان اندازه زهره از روی زمین درخشان است. دیموس فاصله ای که در آن به نظر می رسد قمر یا ماهواره همواره برفراز یک نقطه ی ثابت از استوای سیاره ایستاده است. از دید ناظر مریخی ، دیموس از شرق طلوع می کند و حدود سه روز کامل طول می کشد تا از افقی به افق دیگر برسد. تصاویر که فضاپیماهایی در مدار مریخ نشان می دهند که فوبوس و دیموس سطحی ناهموار و پر گودال دارند. رصدهای مدارگرد های وایکینگ نشان داد که فوبوس و دیموس هر دو در چرخش قفل شده اند نیروهای کشندی مریخ که به این قمرها وارد می شود باعث شده که همواره یک سوی آن ها به طرف مریخ باشد، درست همان طور که نیروهای کشندی زمین باعث شده همواره یک سوی ماه رو به زمین باشد.

می دانیم که ماه باعث ایجاد یک برآمدگی کشندی روی زمین می شود و از آن جایی که زمین بسیار سریع تر از گردش ماه به دورش به دور خود می چرخد، این برآمدگی جلو خط فرضی وصل کننده زمین و ماه حرکت می کند. نیروی گرانشی این برآمدگی، ماه را وارد مداری بزرگ تر می کند. به این ترتیب و به همین دلیل دیموس هم به آرامی از مریخ دور می شود. ولی برای فوبوس تندرو شرایط برعکس است. مریخ بسیار کندتر از گردش فوبوس به دورش به دور خود می چرخد. این چرخش کند، برآمدگی کشندی را که فوبوس در جسم مریخ ایجاد می کند عقب نگه می دارد و به این ترتیب برامدگی پشت سر خط فرضی وصل کننده مریخ و فوبوس قرار می گیرد. این برامدگی نیرویی گرانشی بر فوبوس وارد می کند که آن را عقب می کشد و به این ترتیب حرکت قمر را کند می کند و باعث حرکت مارپیچی آن به سوی مریخ می شود.

منشا قمرها ناشناخته است. نظریه نخست این است که آنها سیارک هایی از کمربند سیارک ها در همان نزدیکی بوده اند. بسیاری از سیارک ها مانند فوبوس و دیموس مقدار کمی از نور خورشید را بازتاب می کنند. چون میزان بسیاری کربن در ترکیب شان دارند. فوبوس و دیموس گرانش بسیار کمی دارند که این از ویژگی های سیارک های پر کربن است. شاید این دو سیارک آن قدر به مریخ نزدیک شدند که تا ابد به دام میدان گرانش این سیاره افتادند. از طرف دیگر شاید هم فوبوس و دیموس همان جا در مداری به دور مریخ و از همان مواد باقی مانده از شکل گیری خود سیاره شکل گرفته باشند.

کاوش مریخ و قمرهایش هنوز در آغاز راه است. اکتشافات جدید مدارگردها و سطح نشین ها اشتیاق ما را برای بیشتر دانستن درباره مریخ برانگیخته است. خوشبختانه هر ۲۶ ماه زمین و مریخ در وضعیتی مناسب نسبت به هم قرار می گیرند که برای فرستادن فضاپیما از یکی به دیگری با کمترین میزان سوخت ایده آل است. اکنون در ابتدای قرن بیست و یکم ما زمینی ها هستیم که فضاپیماهای خودکار را برای تهاجمی علمی و صلح آمیز به سوی مریخ می فرستیم.