کارگاه گذر نادر عطارد از مقابل خورشید به مناسبت چهارصدمین سالگرد معرفی تئوری گذر توسط گالیله در تاریخ 20 اردیبهشت 1395 توسط پژوهشکده فیزیک کاربردی و ستاره شناسی دانشگاه تبریز با همکاری انجمن نجوم آیاز تبریز برگزار شد. این کارگاه یک روزه شامل دو بخش آموزشی و رصدی بود.
در بخش آموزشی موضوعاتی شامل تکنیک‌های رصدی اجرام سماوی، نقش گذر در کشف سیارات فراخورشیدی و انتشار امواج و نقش آنها در گرمایش خورشید بررسی شد. در بخش رصد نیز انجمن نجوم آیاز توسط 11 تلسکوپ حرفه‌ای رصد گذر عطارد را برگزار کرد.
دکتر اصغر عسگری رییس پژوهشکده فیزیک کاربردی و ستاره شناسی دانشگاه تبریز در آغاز برنامه ضمن خیرمقدم به حاضرین توضیحاتی درباره کارگاه گذر عطارد بیان کرد.
دکترمیرحجت کرمانی و دکتر حسین عبادی از دانشگاه تبریز و امیرحسن‌زاده کارشناس ارشد اخترفیزیک در موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران مدرسان این کارگاه یک روزه بودند.
در بخش اول کارگاه، دکترمیرحجت کرمانی عضو هیئت علمی پژوهشکده فیزیک کاربردی و ستاره‌شناسی دانشگاه تبریز درباره تکنیک‌های رصدی اجرام سماوی صحبت کرد. وی در توضیح این بخش گفت: برای رصد اجرام سماوی همچون خورشید،ماه،سیارات و اقمار آنها و همچنین ستارگان متغیر لازم است شرایطی فراهم کرد که اهم آنها عبارت از انتخاب مکان رصد، فراهم کردن تجهیزات مثل تلسکوپ، آشکارسازهای مناسب، تصویر برداری می‌باشد. وی با اعلام اینکه ﻣﮑﺎن رﺻﺪ اوﻟﯿﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻣﻬﻢ ﺑﺮای رﺻﺪ آﺳﻤﺎن است گفت: با استفاده از ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی‌های جدید ﺑﺨﺼﻮص در ﻃﺮاﺣﯽ و ﺳﺎﺧﺖ اﻧﻮاع ﺳﯽﺳﯽدی و ﺗﻠﺴﮑﻮپ، اﻣﮑﺎن رﺻﺪ ﺗﺎ ﻗﺪرﻫﺎﯾﯽ حوالی 16 و 18 در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺷﻬﺮﻫﺎ امکان پذیر شده اﺳﺖ. از نظر وی ملزومات یک رصد موفق قطبی‌کردن تلسکوپ، زمان‌سنجی، انتخاب میدان دید و محدود کردن آن و …است.
دومین موضوع سخنرانی کارگاه به آموزش رصد و زمان‌سنجی گذر عطارد و نقش گذر در کشف سیارات فراخورشیدی اختصاص داشت. امیر حسن‌زاده در توضیح گذر گفت: این پدیده زمانی رخ می‌دهد که یک سیاره داخلی از بین مدار زمین و خورشید عبور کند. در منظومه شمسی سیاره زهره و سیاره عطارد جزو سیارات داخلی هستند. این دو سیاره گاهی اوقات از دید ناظر زمینی از برابر قرص خورشید عبور می‌کنند که به این پدیده گذر گفته می‌شود.
وی افزود: گذر عطارد پدیده کمیابی است و معمولا در هر قرن 13 بار اتفاق می‌افتد که البته تمام ساکنان زمین قادر به رصد این پدیده نیستند. وی استفاده از روش گذر را یکی از راه‌های کشف سیارات فراخورشیدی در دو دهه اخیر برشمرد و گفت: به کمک پدیده گذر بیش از هزار سیاره فراخورشیدی کشف شده است. وی در توضیح نقش گذر در کشف سیارت فراخورشیدی گفت: دراین روش با استفاده از تلسکوپ‌های زمینی و فضایی نور ستارگان مختلف مورد سنجش قرار می‌گیرد که در صورت عبور یک یا چند سیاره از مقابل یک ستاره، نور ستاره افت می‌کند و بررسی منحنی نوری ستاره به ما در کشف سیارات فراخورشیدی و تعیین اندازه و مدار سیاره کمک می‌کند.
با نزدیک شدن به زمان گذر عطارد، هیجان و تلاش در میان شکارچیان سایه عطارد بیشتر می‌شد. هرچند از حوالی ظهر آسمان به شدت ابری شد اما منجمان آماتور ناامید نشدند و خوشبختانه با نزدیک شدن به زمان عبور، آسمان صاف شد و عکاسان توانستند تماس اول و دوم را ثبت کنند.
با آغاز عبور گذر عطارد درساعت 15:41، علاقمندان و منجمان آماتور توسط ابزارهای رصدی به مشاهده این رویداد پرداختند که رویت سایه عطارد بر روی قرص خورشید برای تمام علاقمندان به ویژه کودکان بسیار جذاب و هیجان‌انگیز بود. همزمان با رصد گذر عطارد،مدرسان کارگاه و اعضا انجمن نجوم آیاز تبریز پاسخگوی سوالات علاقمندان پیرامون این پدیده کمیاب بودند. عکاسان نیز تا لحظه غروب آفتاب به دقت تصاویر این گذر را ثبت کردند.
در آخرین بخش آموزش کارگاه که یک ساعت بعد از رصد گذر ادامه یافت، دکتر حسین عبادی پیرامون انتشار امواج و نقش آنها در گرمایش خورشید به ایراد سخنرانی پرداخت. وی بعد از بررسی اجمالی ساختار خورشید گفت: امواج مغناطیسی از طریق ساختارهای خورشیدی چون سیخک‌ها، زبانه‌ها و شراره‌های خورشیدی و حلقه‌های تاجی منتشر می شوند. وی افزود: این امواج می‌توانند با انتقال انرژی از لایه‌های پایین اتمسفر خورشید به سمت تاج خورشیدی باعث گرمایش تاج و شتاب گرفتن ذرات باد خورشیدی گردند.
بااتمام بخش آموزشی کارگاه، شرکت‌کنندگان گواهی آموزشی خود را دریافت و مجددا و تا زمان غروب آفتاب به رصد گذر عطارد مشغول شدند.
نگاهی به حاشیه‌های کارگاه:
– برنامه‌ریزی برای برگزاری این کارگاه یک روزه از اوایل اردیبهشت آغاز شده بود و با نزدیک‌تر شدن به زمان گذرعطارد تلاش‌ها برای برگزاری هر چه بهتر این برنامه افزایش می‌یافت.
– مانور رصدی و تست ابزارها یک روز قبل از گذر عطارد و به مدت بیش از 6 ساعت در محوطه پژوهشکده فیزیک کاربردی و ستاره‌شناسی دانشگاه تبریز انجام گرفت.
– در روز 20 اردیبهشت انجمن نجوم آیاز از ساعت 10 صبح به آماده‌سازی تلسکوپ‌ها مشغول شدند.
-در طی زمان گذر، تصویر این پدیده بطور زنده در سالن پژوهشکده نیز پخش شد.
– شرکت‌کنندگان دراین رصد توسط بیش از 11 ابزار رصدی شامل تلسکوپ‌های 120 و 130 میلی‌متری، 80میلی‌متری آپوکروماتیک و تلسکوپ‌های 6 و 8 اینچی اسکای واچر و یک تلسکوپ 6 اینچی اشمیت این پدیده کمیاب را رویت کردند.
دبیران برگزاری: دکتر سعید شجاعی از پژوهشکده فیزیک کاربردی و ستاره‌شناسی دانشگاه تبریز – مهسا آجیلی معاون ترویجی آیاز
گزارش:مریم فخیمی | روابط عمومی آیاز
عکاس: اشکان نجار
