همانطور که در قسمت آسمان این هفته (18 تا 24 مهر) گفته شد، ماه روز سه‌شنبه 19 مهر کوچکتر از هر روزی دیده شد و فردای آن روز ماه در اوج مداری خود بود یعنی در دورترین نقطه در مدار خود به دور زمین.
موقعی که ماه در اوج مداری خود است کوچکتر از روزهای دیگر دیده می‌شود. برعکس وقتی ماه در حضیض مداری خود ( نزدیکترین نقطه از مدار ماه به دور زمین) قرار دارد بزرگتر از روزهای دیگر است. چون‌که ماه در مداری بیضی به دور زمین می‌چرخد، همیشه فاصله یکسانی با زمین ندارد، یعنی گاهی نزدیکتر و گاهی دورتر است. همانطور که گفته شد نزدیکترین فاصله را حضیض و دورترین فاصله را اوج گویند. فاصله ماه با زمین در اوج 406,000 کیلومتر و در حضیض 364,000 کیلومتر است. تفاوت فاصله در اوج و حضیض فقط 10 درصد است یعنی اگر ماه کامل در حضیض باشد 10 درصد به زمین نزدیکتر و بزرگتر است.
گاهی در افق ماه را بزرگتر از حالت طبیعی خود مشاهده می‌کنیم که این فقط یک توهم است. قطر زاویه‌ای ماه در حضیض 0/6 درجه و در اوج 0/5 درجه است این تغییر اندازه در طی چند ماه رخ می‌دهد در صورتی که شما گاهی ماه را در افق بزرگتر و بعد از چند ساعت باز به اندازه طبیعی خود می‌بینید، در حقیقت قطر زاویه‌ای ماه در طول یک شب در افق و بالاتر از افق یکی است، پس چرا در افق بزرگتر به نظر می‌رسد؟؟؟ دلیل محکمی برای این رویداد نیست ولی یکی از دلایل این است که وقتی ماه در افق است در کنار آن کوه، خانه، درخت و … را می‌بینیم و اندازه آ‌ن‌ها را مقایسه می‌کنیم ولی وقتی ماه در آسمان بالاتر می‌آید تنهاست. این باعث یک خطای دید می‌شود و دو جرم با اندازه‌های یکسان در دو مکان مختلف، در اندازه‌های متفاوتی دیده می‌شوند.
ما فقط یک روی ماه را می‌بینیم وسمت دیگر آن از دید ما پنهان است چون دوره تناوب انتقالی ماه ( گردش به دور زمین) و دوره تناوب وضعی آن ( دوران حول محورش) برابرند. بنا به دلایلی ما فقط نصف ماه را نمی‌بینیم، فقط در صورتی می‌توانستیم 50 درصد ماه را ببینیم که:
1) سرعت گردش آن به دور زمین با سرعت چرخش آن به دور خودش با هم برابر باشند
2) محور ماه عمود بر مدار آن باشد. در حالی که ما 59 درصد سطح ماه را می‌بینیم و به خاطر حرکات نوسانی ماه 18 درصد سطح ماه گاهی مرئی و گاهی نامرئی می‌شود. این حرکات نوسانی را رخ‌گرد می‌نامند که سه نوع است. رخ‌گرد طولی، رخ‌گرد عرضی و رخ‌گرد روزانه.
- رخ‌گرد طولی ناشی از ثابت بودن سرعت چرخش ماه به دور محورخود و متغیر بودن سرعت آن در گردش به دور زمین است. یعنی چرخش ماه گاهی پیشاپیش و گاهی به دنبال حرکت انتقالی خود است و باعث می‌شود قسمت‌هایی از شرق و غرب ماه یا به اصطلاح گونه‌های ماه دیده شوند.
- رخ‌گرد عرضی به علت انحراف محورماه است. مدار ماه با دایره‌البروج ‘9 و 5 و محور آن با خط عمود بر مدار آن ’41 و 6 زاویه می‌سازد این عامل باعث می‌شود 6/5 درجه از قطب شمال ماه و دو هفته بعد 6/5 درجه از قطب جنوب آن یا به اصطلاح پیشانی و چانه آن را ببینیم.
- رخ‌گرد روزانه به دلیل اختلاف‌منظر بین دو ناظر زمینی دور از هم ایجاد می‌شود و حداکثر مقدار آن یک درصد است.
نویسنده: هانیه امیری
