بپی‌کلمبو ماموریتی برای کشف اسرار عطارد

فضاپیمای ” بپی کلمبو” (BepiColombo ) ششمین و آخرین پرواز از کنار عطارد را در ۸ ژانویه، انجام داد و آخرین نیروی کمکی گرانشی، پیش از ورود به مدار در سال ۲۰۲۶ را به دست آورد. فضاپیما از ارتفاع ۱۸۳ مایلی (۲۹۵ کیلومتری) عطارد عبور و تعدادی عکس از فاصله نزدیک از سطح آن ثبت کرد. تصاویر عطارد، نشان‌دهنده دهانه‌های برخوردی همیشه در سایه و دشت‌های گدازه‌ای در قطب شمال عطارد که یکی از سردترین نقاط منظومه شمسی است بود که نمایانگر ویژگی‌های سطح نسبتاً تاریک سیاره است.

پرواز بر فراز عطارد

در ۹ ژانویه ۲۰۲۵، آژانس فضایی اروپا تصاویر جدیدی را از عطارد پس از آنکه ماموریت بپی‌کلمبو، ششمین پرواز از کنار عطارد را انجام داد منتشر کرد. این فضاپیما آخرین مانور خود را برای دریافت کمک گرانشی لازم برای ورود به مدار سیاره در اواخر سال ۲۰۲۶ انجام داد. در این گذر فضاپیما از بالای قطب شمال سیاره عبور کرد. تصاویر نمای نزدیک فضاپیما، نشان‌دهنده دهانه‌های برخوردی احتمالاً یخی با سطح پوشیده شده از سایه و دشت‌های شمالی روشن شده با نور خورشید بودند. بپی‌کلمبو تنها از فاصله ۲۹۵ کیلومتری بالای سطح عطارد در سمت تاریک و سرد سیاره عبور کرد. حدود ۷ دقیقه بعد، فضاپیما پیش از ثبت تصاویر واضح از مناطق روشن شمالی، دقیقاً از بالای قطب شمال عطارد عبور کرد.

نگاهی دقیق به تاریک‌ترین دهانه‌های برخوردی عطارد

پس از پرواز از فراز سطح تاریک عطارد، دوربین مخابراتی فضاپیما (M-CAM1)، اولین تصاویر از سطح عطارد را ثبت کرد. با پرواز از مرز شب و روز، فضاپیما فرصتی بی‌نظیر برای نگاهی دقیق به دهانه‌های همیشه تاریک در قطب شمال سیاره به دست آورد. حاشیه این دهانه‌ها، سایه‌های دائمی را در کف دهانه‌ها ایجاد می‌کرد. در نتیجه این دهانه‌های تاریک -علی رغم اینکه عطارد نزدیک سیاره به خورشید است- به یکی از سردترین مناطق منظومه شمسی تبدیل شدند. شواهد جالبی از وجود آب یخ زده در این دهانه‌های تاریک وجود دارد. این که آیا واقعا در عطارد آب وجود دارد یا نه، یکی از بزرگترین رازهای عطارد است که بپی کلمبو زمانی که در مدار عطارد قرار گیرد آن را بررسی خواهد کرد. در سمت چپ قطب شمال عطارد، دشت‌های وسیع آتشفشانی قرار دارند که به “Borealis Planitita” مشهورند. این‌ها وسیع‌ترین دشت صاف در عطارد هستند که حدود ۳.۷ میلیارد سال قبل در فوران گدازه‌های گسترده شکل گرفتند. این گدازه، دهانه‌ موجود در سیاره مانندHenry و Lismer را که در تصویر مشخص هستند را در بر گرفتند. چین و چروک‌های سطح سیاره در طی میلیاردها سال و بر اثر جامد شدن گدازه، احتمالاً در نتیجه فشرده شدن سیاره در پی سرد شدن درون آن شکل گرفته‌اند. تصویر دیگر این دوربین که تنها پنج دقیقه پس از تصویر اول ثبت شده، نشان دهنده گسترش این دشت‌ها در سطح وسیعی از عطارد است. تنها تعدادی از دهانه‌های برخوردی کوچک و جدیدتر، سطح صاف را ناهموار کرده‌اند. اندکی بیرون‌تر اما همچنان در محدوده بورالیس پلانتیتیا، دهانه “Rustaveli”، سرنوشت مشابهی را تجربه کرده است. در سمت چپ پایین تصویر، “Caloris Basin”، بزرگ‌ترین دهانه برخوردی عطارد که بیش از ۹۰۰ مایل(۱۵۰۰کیلومتر) وسعت دارد قابل مشاهده است. برخوردی که این دهانه را ایجاد کرد، سطح عطارد را تا هزاران مایل فراتر تغییر شکل داد که کانال‌های خطی خارج شده از آن، مهر تاییدی بر این نظریه است. بالاتر از یک کانال بزرگ، یک انحنای بومرنگ شکل سطح عطارد را درخشان کرده است. این جریان گدازه‌ای روشن، احتمالاً به یک کانال عمیق در زیر خود متصل است. این ناحیه از نظر رنگ، به دو ناحیه شمالی‌تر کالوریس و پلانیتیا شبیه به نظر می‌رسد. یکی دیگر از معماهایی که بپی‌کلمبو امیدوار است بتواند حل کند این است که جریان گدازه‌ای به کدام سمت جا به جا شده است؟ به درون کالوریس یا به خارج از آن.

گدازه و بقایای آتشفشانی سطح عطارد را روشن کرده‌اند.

اگر چه ممکن است از تصاویر دوربین‌های بپی‌کلمبو این گونه برداشت نشود، اما عطارد به طور چشمگیری یک سیاره تیره است. در نگاه اول، این سیاره ناهموار ممکن است با ماه اشتباه گرفته شود؛ اما سطح پوشیده شده از دهانه‌های برخوردی آن، تنها حدود دو سوم ماه، نور را بازتاب می‌دهد. در این سیاره تیره، اجزای جوان‌تر روشن‌تر به نظر می‌رسند. دانشمندان هنوز به طور دقیق نمی‌دانند عطارد از چه موادی ساخته شده است، اما واضح است که ترکیباتی که از عمق به سطح سیاره آمده‌اند به تدریج در طول زمان تیره‌تر شده‌اند.
سومین تصویر انتخاب شده از این ماموریت، دو نمونه دیدنی از آنچه ترکیبات روشن را به سطح سیاره می‌آورد نشان می‌دهد: فعالیت آتشفشانی و دهانه‌های برخوردی بزرگ.
مسیر روشن در نزدیکی لبه بالایی سیاره در تصویر، Nathair Facula نام دارد؛ حاصل بزرگترین انفجار آتشفشانی در عطارد.
در مرکز آن، یک منفذ آتشفشانی با قطر حدود ۴۰ کیلومتر وجود دارد که محل حداقل سه فوران بزرگ آتشفشانی بوده است. حجم مواد آتشفشانی خارج شده از آن حداقل ۳۰۰ کیلومتر قطر دارد.
در سمت چپ تصویر نیز دهانه نسبتا جوان Fonteyn Crater قرار گرفته است که حدود ۳۰۰ میلیون سال قبل، دریایی از جریانات گدازه آتشفشانی ذخیره شده در سطح را تشکیل داده بود. سن جوان آن از بقایای آتشفشانی روشن خارج شده از آن قابل تشخیص است.
بپی‌کلمبو در این ماموریت، ترکیبات هر دو بخش جوان و قدیمی‌تر عطارد را بررسی می‌کند. بنابراین نحوه شکل‌گیری سیاره، و آنچه عطارد از آن تشکیل شده است را درک خواهیم کرد.
گرنت جونز، دانشمند پروژه بپی کلمبو در آژانس فضایی اروپا گفت: مرحله اصلی ماموریت بپی‌کلمبو، ممکن است دو سال دیگر آغاز شود؛ اما همه شش پرواز نزدیک انجام شده آن، اطلاعات بسیار ارزشمندی درباره این سیاره کمتر کاوش شده به ما داده است. در هفته‌های آتی، تیم بپی‌کلمبو همه تلاش خود برای رمزگشایی از معماهای عطارد، تا جایی که بر اساس داده‌های پروازی ممکن باشد انجام خواهد داد.

درباره فضاپیمای بپی کلمبو

پس از رسیدن فضاپیما به مدار در سال ۲۰۲۶، به دو بخش مجزا جدا خواهد شد و مدارگردها برای رسیدن به مدارهای قطبی تعیین شده خود مانور خواهند داد. با شروع ماموریت علمی در سال ۲۰۲۷، دو مدارگرد، اطلاعات را در طول ماموریت یک ساله، که می پ‌تواند به مدت یکسال دیگر تمدید شود جمع آوری خواهند کرد.