پدیده ماه‌گرفتگی کامل یا خسوف – که در اوج خود با نام «ماه خونین» شناخته می‌شود – پس از گذشت هفت سال از آخرین خسوف کامل قابل مشاهده در ایران (سال ۱۳۹۷)، در تاریخ ۱۶ شهریور ۱۴۰۴ رخ داد. این پدیده از ساعت ۱۸:۵۸ آغاز شد، گرفت کامل ماه در ساعت ۲۱:۱۰ روی داد و سرانجام در ساعت ۰۰:۳۵ بامداد با پایان مرحله نیم‌سایه‌ای به اتمام رسید.
انجمن نجوم آیاز تبریز به همین مناسبت ویژه‌برنامه‌ای رایگان در تپه پرچم پارک ائل‌گؤلی برگزار کرد. در این برنامه، چهار تلسکوپ اصلی برای رصد و عکاسی از خسوف در جایگاه ویژه مستقر شد و بیش از پنج تلسکوپ دیگر به همراه دوربین‌های دوچشمی در اختیار عموم مردم قرار گرفت. این ابزارها شامل: تلسکوپ‌های ۶ و ۸ و ۱۰ اینچ دابسونی، تلسکوپ ۶ اینچ EQ3، تلسکوپ ۷۰ED، تلسکوپ‌های دابسونی ۸۲ میلی‌متری و دوچشمی ۲۰×۸۰ بود که توسط انجمن در اختیار رصدگران و شهروندان تبریز قرار گرفت.
مسئولان رصد و اعضای انجمن، که از ساعت ۱۷ در محل رصد حضور داشتند، علاوه بر هدایت رصد، با استفاده از ماکت زمین، ماه و خورشید، چگونگی وقوع خسوف و علت سرخ شدن ماه را برای مردم به‌صورت ساده و جذاب توضیح دادند. همچنین با توزیع تراکت معرفی انجمن، زمینه آشنایی علاقه‌مندان با فعالیت‌های علمی آیاز را فراهم کردند. نظم‌بخشی به جمعیت و راهنمایی مردم برای استفاده بهتر از ابزار نیز توسط اعضای انجمن صورت گرفت.
یکی از جلوه‌های ویژه این برنامه، حاکم بودن فضای آرام و سراسر از شگفتی بود. برخلاف اکثر برنامه‌های رصدی که در آن‌ها آغاز خسوف کامل با فریادها و هیاهوی جمعیت همراه می‌شود، در این برنامه تماشاگران با سکوتی عمیق و نگاهی سراسر از شگفتی، این رویداد آسمانی را دنبال کردند و از خسوف سرخ‌فام عکاسی کردند. حضور خبرنگاران و تیم‌های فیلم‌برداری نیز از دیگر بخش‌های مورد توجه برنامه خسوف بود.
این برنامه با استقبال بی‌سابقه علاقه‌مندان روبه‌رو شد و جمعیتی بالغ بر سه هزار نفر شامل خانواده‌ها، دانش‌آموزان، دانشجویان و مسافران در آن حضور یافتند.
هرچند به‌دلیل شرایط، امکان ثبت تصویری منسجم از حجم عظیم جمعیت وجود نداشت، اما ازدحام خودروها و پر شدن تمامی ظرفیت پارکینگ بزرگ پارک ائل‌گؤلی، گویای استقبال علاقه‌مندان از این رویداد بود.
روایت‌هایی از شب ماه‌گرفتگی کامل در تبریز
ماه‌گرفتگی کامل اخیر، برای اعضا و علاقه‌مندان انجمن نجوم آیاز تبریز شبی فراموش‌نشدنی رقم زد. جمعیت پرشور از خانواده‌ها، دانش‌آموزان و دوستداران آسمان شب در کنار هم گرد آمدند و تجربه‌ای مشترک از تماشای این پدیده زیبا را پشت سر گذاشتند. در ادامه بخش‌هایی از خاطرات اعضا آیاز از این برنامه را می‌خوانید:
امین پشمینه‌آذر
«با شبیه‌سازی ساده چراغ‌قوه، ماکت زمین، ماه و خورشید خسوف را برای مردم توضیح می‌دادیم. بیشتر پرسش‌ها درباره علت سرخی ماه و فاصله زمانی وقوع پدیده بود. برخی باورهای نادرست هم مطرح می‌شد؛ مثل اینکه ماه‌گرفتگی هر صد یا سه‌هزار سال یک بار رخ می‌دهد یا به دلیل نزدیک شدن زحل است! جالب‌ترین پاسخ یکی از شرکت‌کنندگان این بود که گفت: “ماه چون تراکتورچی است قرمز می‌شود!”»
فاطمه انصاری‌نیا:
«با کمک دوستم تجهیزات عکاسی‌ام را آماده کردم و به محل رصد رفتم. جایگاه ویژه‌ای برای عکاسان در نظر گرفته شده بود و جمعیت زیادی حضور داشتند. تصاویر ماه روی صفحه دوربین همه را شگفت‌زده می‌کرد و حتی بعضی‌ها جلو می‌آمدند تا از نزدیک ببینند. در میان شلوغی و تاریکی، دیدار دوباره دوستان قدیمی برایم بسیار دلگرم‌کننده بود.»
آیسان کریملو:
«اولین بار بود در رصد عمومی آیاز شرکت می‌کردم. برخلاف تصورم جمعیت بسیار زیادی حضور داشتند و زمان از عصر تا نیمه‌شب به سرعت گذشت. هرکس به اندازه توانش کمک می‌کرد و انجمن آیاز واقعاً درخشید. به نظرم رایگان بودن چنین برنامه‌هایی بهترین راه ترویج نجوم است.»
مجتبی اقدم:
«آن شب برایم خاص بود چون اولین ماه‌گرفتگی عمرم را دیدم. بازدیدکنندگان با دوربین دوچشمی‌ام ماه را تماشا کردند و همین باعث شد علاقه بیشتری به نجوم پیدا کنند. یکی از خانم‌ها که بعداً فهمیدم دبیر بازنشسته فیزیک است، پرسش‌هایی مطرح کرد تا مرا بیازماید. از پاسخ‌هایم راضی شد و مرا تشویق کرد. پایان شب هم همراه خانواده زیر ماه خونین در پارک ایل‌گؤلی شام خوردیم.»
سلوا علیزاد:
«ماه‌گرفتگی کامل برایم تجربه‌ای خاص بود چون درست در روز تولدم رخ داد. با تلسکوپ شخصی‌ام مشغول عکاسی بودم و مردم مشتاق از من می‌خواستند برایشان عکس بگیرم. این لحظات تولدم را به یکی از زیباترین شب‌های زندگی‌ام تبدیل کرد.»
امیر قویدل:
«تماشای مردم که با هیجان به ماه نگاه می‌کردند برایم جالب بود. بسیاری می‌گفتند سال‌هاست به ماه توجه نکرده‌اند. بیشترین پرسش هم درباره علت سرخ شدن ماه بود که دوستانمان با حوصله پاسخ می‌دادند.»
مهران خدایی:
«وقتی آقای پشمینه دلیل سرخ شدن ماه را توضیح داد، مردی مسن با شگفتی گفت “واقعاً؟” و از خوشحالی دست زد.»
این خاطرات نشان داد که ماه‌گرفتگی نه‌تنها یک رویداد علمی، بلکه فرصتی برای خلق تجربه‌های انسانی، لذت‌های مشترک و خاطرات ماندگار است.
با نهایت سپاس از مدیریت و حراست محترم پارک ائل‌گلی تبریز، خبرگزاری نصر و کادر اجرایی آیاز
گزارش: سلوا علیزاد، مجتبی اقدم
ویرایش: مریم فخیمی
عکاس: اشکان نجار
